نیشابور (مرکز خراسان بزرگ غربی) همزمان با ظهور و در سده نخست حکومت عباسیان؛ کانون تحولات تاریخی عمده خراسان این دوران به‌شمار می‌آید که شاخص‌ترین آن‌ها عبارتند از:

- ابومسلم خراسانی، در سال 130 هجری، نیشابور را از چیرگی حاکمان اموی رها ساخت(1)؛ و در سال 131 هجری این شهر را دارالاماره و پایتخت خود قرار داد. (2) وی در مدت اقامت خود، در نیشابور، مسجد جامع بزرگی ساخت که به مسجد هزارستون معروف بوده‌است.(3) او نخستین امیر ایرانی بود که در نیشابور پس از اسلام، تخت نهاد.

- پس از قتل ابومسلم در بغداد و به تحریک منصور، خلیفه? عباسی(4)، در سال 137 هجری، سنباد نیشابوری به خوخواهی ابومسلم در این شهر قیام کرد.(5)

- در سال 200 هجری، حضرت امام رضا علیه‌السلام، هشتمین پیشوای شیعیان، وارد نیشابور شد.(6) از رویدهای این زمان می‌توان به استقبال و بدرقه باشکوه نیشابوریان از ایشان، اقامت کوتاه‌مدت آن امام همام و تدارک چند دیدار در نیشابور و روایت چند حدیث و بویژه حدیث «سلسلةالذهب» اشاره نمود.(7)

- در سال 215 هجری، عبدالله بن طاهر، نیشابور را به پایتختی حکومت طاهریان برگزید.(8)

منابع:
1. «فرقه‌های اسلامی»، مادلونگ، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر، 1377، ص27.
2. «تاریخ کامل»، عزالدین ابن اثیر، ترجمه محمدحسین روحانی، تهران: اساطیر، 1374، ج7، ص 3247.
3. «تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، 1374، ص217?5.
4. «آفرینش و تاریخ»، مطهر بن طاهر مقدسی، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، 1374، ص935.
5. «تاریخ کامل»، عزالدین ابن اثیر، ترجمه محمدحسین روحانی، تهران: اساطیر، 1374، ج7، ص 2351.
6. «تاریخ نیشابور»، ابوعبدالله حاکم نیشابوری، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه، 1374، ص208.
7. «عیون اخبار الرضا»، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین قمی شیخ صدوق، ترجمه محمدرضا مستفید و علی‌آکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، 1373، ص299.
8. «تاریخ ایران پس از اسلام تا سلاجقه»، ر.ن. فرای، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1363، ص86.
برگرفته از: خراسان غربی